Filosofie

Comenius droomde over harmonie en vrede in een verscheurde wereld

Klaas van der Zwaag Filosofie, Interview, Jaargang 10 - 2020

Hij was een van de grootste geleerden in Europa: Jan Amos Comenius (1592-1670). Een opgejaagde vluchteling uit Tsjechië die als universeel geleerde naam maakte met zijn diepzinnige ‘pansofie’, een filosofische bespiegeling over de eenheid van wetenschappen en van de werkelijkheid. “Hij was een oprechte gelovige voor wie het leven soms pikzwart was door de vervolgingen. Hij beleefde zijn tijd als eindtijd”, zegt politiek filosoof Henk Woldring.   Woldring (77) is emeritus hoogleraar politieke filosofie aan […]

Voor vertrouwen is kwetsbaarheid onmisbaar

Adam van Bergeijk Filosofie, Jaargang 10 - 2020

Om iemand te vertrouwen zijn goede bedoelingen van die ander niet genoeg. Ook competenties van de ander bieden nog geen soelaas. Vertrouwen begint bij jezelf. Adam van Bergeijk stelt dat vertrouwen begint met een houding van kwetsbaarheid. Hij noemt die houding een ethische beslissing.   “Vertrouw mij maar”, zegt de nieuwe tandarts. Maar, het enige wat ik vertrouw is het bordje ‘tandarts’ bij de entree, het witte uniform en de imponerende apparatuur van de tandarts. […]

Over de zin van redelijke wereldbeelden (2)

Emanuel Rutten Filosofie, Jaargang 10 - 2020

We kunnen niet zonder wereldbeeld. Ons wereldbeeld bepaalt wat we zinvol, rechtvaardig en goed vinden. Wereldbeelden zijn echter geen wetenschappelijke theorieën, zoals Emanuel Rutten al in het vorige nummer van Soφie uit de doeken deed, maar ze ontstaan door de interpretatie van ervaringen in de leefwereld. Hoe moeten we de diverse wereldbeelden echter beoordelen? Rutten geeft een aantal criteria. Laten we voor het beoordelen van de redelijkheid van religieuze of seculiere wereldbeelden afscheid nemen van […]

Jacques Ellul – denker vanuit het eschaton

Roelf Haan Filosofie, Jaargang 10 - 2020, Theologie

Over doelen kunnen we het snel eens zijn in de samenleving. De vraag is echter hoe we die doelen willen bereiken. In de ethiek moet het daarom om de middelen gaan. Welke middelen zijn geschikt om de gestelde doelen te bereiken? Voor een christelijke ethiek zijn machtsmiddelen uitgesloten. Roelf Haan laat zien hoe bij de Franse denker Jacques Ellul daarom het eschaton centraal stond. In het eschaton komt de genade naar ons toe. Het heil […]

Over de zin van redelijke wereldbeelden

Emanuel Rutten Filosofie, Jaargang 10 - 2020

We kunnen niet zonder wereldbeeld. Ons wereldbeeld bepaalt wat we zinvol, rechtvaardig en goed vinden. Om levensbeschouwingen met elkaar te vergelijken is een bepaald model van rationaliteit nodig. Emanuel Rutten legt in dit artikel uit wat dat model niet kan zijn. In het volgende nummer legt hij uit wat het wél is.   Wat is de zin van het leven? Deze fundamentele, allesomvattende en levensbepalende vraag wordt tegenwoordig in academisch onderzoek en onderwijs niet of […]

De waarheid is innerlijk

Renée van Riessen Filosofie, Jaargang 10 - 2020

Nu we toch met z’n allen zitten opgesloten, is het een goed moment om naar de waarheid te zoeken, daar waar ze te vinden is: van binnen. Renée van Riessen is de reisleider.   Sinds 13 maart en de eerste landelijke maatregelen in verband met het coronavirus is alles ineens anders geworden. We zijn gedwongen afstand te houden tot elkaar en kijken anderen (medemensen) aan alsof ze ons de ziekte en de dood kunnen aandoen. […]

Is Kierkegaard de wegbereider van het losgeslagen individu?

Pieter Vos Filosofie, Jaargang 09 - 2019, Slagen met filosofie

Het eindexamenthema in 2020 voor het vak filosofie op het vwo is ‘Het goede leven en de vrije markt’. Belangrijk voor de ontwikkeling van de vrije markt was de ontwikkeling van het autonome individu. Pieter Vos bestrijdt in dit artikel de gedachte dat de christelijke filosoof Kierkegaard medeverantwoordelijk is voor de emancipatie van dit autonome individu, of het denken in termen van authenticiteit los van universele normen.   Wie filosofie als examenvak volgt op het […]

Individualisering: dat was vroeger (2)

Govert Buijs Cultuur & maatschappij, Filosofie, Geschiedenis, Jaargang 09 - 2019, Politiek & recht

Nooit daarvoor en nooit daarna werden de belangen van individu en gemeenschap zo subtiel op elkaar afgestemd als in de burgerlijke cultuur, vindt Govert Buijs. Maar dat was vroeger. Hoe kunnen we als nieuwe kuddedieren, die de schijn ophouden van authentieke individuen, het geloof als kompas gebruiken en gemeenschap stichten? Govert Buijs doet een voorstel. In het eerste deel van dit essay over individualisering ben ik vooral ingegaan op de manier waarop individualisering zich in […]

Individualisering: het plotselinge einde van een uniek experiment (1)

Govert Buijs Filosofie, Jaargang 09 - 2019, Openingsessay

Over opkomst en ondergang van de burgerlijke cultuur Nooit daarvoor en nooit daarna werden de belangen van individu en gemeenschap zo subtiel op elkaar afgestemd als in de burgerlijke cultuur, vindt Govert Buijs. Toch kwam er in de jaren zestig van de vorige eeuw terecht een tegenbeweging op gang. Deze beweging sloeg echter door. Hoe kunnen we in een periode van geradicaliseerde individualisering het christelijk geloof als kompas gebruiken en gemeenschap stichten? Hieronder een analyse […]

Fichte en Kierkegaard – De invloed van Fichtes theorie van het zelfbewustzijn op Kierkegaards notie van het zelf

Suzan ten Heuw Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Wie is de ‘ik’ in ‘ik denk’? Wat is het zelf in het zelfbewustzijn? Fichte wees op de noodzakelijke cirkelredenering in de reflectietheorie. Kierkegaard is hierin door Fichte beïnvloed, stelt Suzan ten Heuw.   In de ontwikkeling van theorievorming over het zelfbewustzijn kunnen we volgens de Duitse idealistische filosoof Dieter Henrich (*1927) twee tijdvakken onderscheiden, de zestiende tot en met de achttiende eeuw, en de negentiende eeuw tot en met heden. Fichtes positie met betrekking […]