Filosofie

Is Kierkegaard de wegbereider van het losgeslagen individu?

Pieter Vos Filosofie, Jaargang 09 - 2019, Slagen met filosofie

Het eindexamenthema in 2020 voor het vak filosofie op het vwo is ‘Het goede leven en de vrije markt’. Belangrijk voor de ontwikkeling van de vrije markt was de ontwikkeling van het autonome individu. Pieter Vos bestrijdt in dit artikel de gedachte dat de christelijke filosoof Kierkegaard medeverantwoordelijk is voor de emancipatie van dit autonome individu, of het denken in termen van authenticiteit los van universele normen.   Wie filosofie als examenvak volgt op het […]

Individualisering: dat was vroeger (2)

Govert Buijs Cultuur & maatschappij, Filosofie, Geschiedenis, Jaargang 09 - 2019, Politiek & recht

Nooit daarvoor en nooit daarna werden de belangen van individu en gemeenschap zo subtiel op elkaar afgestemd als in de burgerlijke cultuur, vindt Govert Buijs. Maar dat was vroeger. Hoe kunnen we als nieuwe kuddedieren, die de schijn ophouden van authentieke individuen, het geloof als kompas gebruiken en gemeenschap stichten? Govert Buijs doet een voorstel. In het eerste deel van dit essay over individualisering ben ik vooral ingegaan op de manier waarop individualisering zich in […]

Individualisering: het plotselinge einde van een uniek experiment (1)

Govert Buijs Filosofie, Jaargang 09 - 2019, Openingsessay

Over opkomst en ondergang van de burgerlijke cultuur Nooit daarvoor en nooit daarna werden de belangen van individu en gemeenschap zo subtiel op elkaar afgestemd als in de burgerlijke cultuur, vindt Govert Buijs. Toch kwam er in de jaren zestig van de vorige eeuw terecht een tegenbeweging op gang. Deze beweging sloeg echter door. Hoe kunnen we in een periode van geradicaliseerde individualisering het christelijk geloof als kompas gebruiken en gemeenschap stichten? Hieronder een analyse […]

De betekenis van de mythe

Jan Hoogland Boekbesprekingen, Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Wetenschap maakt de werkelijkheid beheersbaar, mythen maken de wereld bewoonbaar. Als het gaat om de zin van het leven, blijven mythen dus onmisbaar. Tot zover gaat Jan Hoogland mee met Petran Kockelkoren. Maar hoe kun je geloven in verhaaltjes die je met de rede van hun kracht hebt beroofd? Jan Hoogland zoekt zijn heil bij Pascal.   Wat is een mythe? Het gebruikelijke antwoord zal zijn: een dikwijls oud en verzonnen verhaal over goden, godinnen, […]

Fichte en Kierkegaard – De invloed van Fichtes theorie van het zelfbewustzijn op Kierkegaards notie van het zelf

Suzan ten Heuw Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Wie is de ‘ik’ in ‘ik denk’? Wat is het zelf in het zelfbewustzijn? Fichte wees op de noodzakelijke cirkelredenering in de reflectietheorie. Kierkegaard is hierin door Fichte beïnvloed, stelt Suzan ten Heuw.   In de ontwikkeling van theorievorming over het zelfbewustzijn kunnen we volgens de Duitse idealistische filosoof Dieter Henrich (*1927) twee tijdvakken onderscheiden, de zestiende tot en met de achttiende eeuw, en de negentiende eeuw tot en met heden. Fichtes positie met betrekking […]

Zonder pijn gaat het niet – Waarom we ons geklungel niet moeten wegmoffelen in de communicatie

Jan van der Stoep Filosofie, Jaargang 09 - 2019

De wereld is niet perfect. We weten het allemaal. Als mensen lopen we dikwijls tegen onze grenzen aan. Toch schemert daarvan maar weinig door in de verhalen die bedrijven, organisaties en politiek leiders ons vertellen. Ze spiegelen ons een werkelijkheid voor waarin we zelf niet hoeven te veranderen of waarin het ongemak van beperkte duur is.  Bestaat er nog wel zoiets als waarheid? Wie de maatschappelijke discussie van de laatste jaren volgt, kan daar gemakkelijk […]

Maak jezelf leeg – dan stopt het geklungel

Renée van Riessen Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Ons geklungel heeft te maken met de last van het leven. Die last kennen alle mensen, ook bijvoorbeeld BN’ers die het ogenschijnlijk voor de wind gaat en die tot verbazing van iedereen suïcide plegen. Godsdienst kan mensen losmaken van die last, zodat ze weer eerlijk naar zichzelf kunnen kijken. Een voorpublicatie uit het boek Van zichzelf bevrijd; Levinas over transcendentie en nabijheid van Renée van Riessen dat binnenkort verschijnt.   Wat is het verschil tussen […]

Het zelf – De reactie van Kierkegaard op Fichte

Suzan ten Heuw Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Kierkegaards kennisname van Fichtes geschriften heeft bijgedragen aan zijn ontwikkeling als filosoof van het zelf, is de stelling van Suzan ten Heuw.   In veel geschriften van Søren Kierkegaard (1813-1855) komen zowel directe als indirecte verwijzingen naar geschriften van Johann Gottlieb Fichte (1762-1814) voor. Aan die verwijzingen kunnen we zien dat Kierkegaard Fichte heeft gelezen. De aard van die verwijzingen roept de vraag op welke rol Fichte heeft gespeeld in de opbouw van het oeuvre […]

De metafysica is niet voorbij

Eddo Evink Filosofie, Jaargang 09 - 2019

Metafysische vragen, vragen naar alomvattende principes, zullen altijd weer worden gesteld. Ze zijn onmisbaar om onze opvattingen en keuzes te verantwoorden. Een hedendaagse metafysica kan niet anders dan een oneindige discussie zijn, waarin alleen eindige en voorlopige standpunten kunnen worden ingenomen, is de stelling van Eddo Evink, voormalig redacteur van Beweging. Aan de hand van de noties horizon, spel en verhaal, geeft hij een proeve van een hedendaagse metafysica die licht werpt op de kaders […]

De onafwendbare ondergang – Honderd jaar avondland met Oswald Spengler

Klaas van der Zwaag Filosofie, Geschiedenis, Jaargang 08 - 2018

Verguisd, bestreden, maar nu plotseling actueel, appellerend aan cultureel onbehagen en crisisbesef. De klassieker van de Duitse cultuurfilosoof Oswald Spengler, De ondergang van het Avondland (1918-1922), trekt in brede kringen veel aandacht. Loopt onze westerse cultuur ten einde? Zijn we radeloos in onze antwoorden?   Het boek is niet bepaald toegankelijk voor de argeloze lezer. Briljant en meeslepend geschreven, is het tegelijk duister vanwege de weidse en soms ondoorzichtige beschouwingen over cultuur, kunst, wiskunde, religie, […]