Het probleem met onze verlangens is dat we steeds meer willen hebben, zo wordt vaak gezegd. Maar is dat zo? Multatuli’s parabel van de Japanse steenhouwer laat zien dat begeerte complexer is.
In 2020 is het precies tweehonderd jaar geleden dat Eduard Douwes Dekker werd geboren, die onder het pseudoniem Multatuli in 1860 zijn boek Max Havelaar de wereld in slingerde. Met zijn felle aanklacht tegen de uitbuiting van de Javaanse bevolking bracht het werk in Nederland een schokgolf teweeg, tot aan vragen in het parlement toe. Maar is het ook literatuur? Söteman heeft in zijn proefschrift laten zien dat het boek een afwijkende maar wel ingenieuze structuur heeft, met sterke contrasten tussen de personages en verhalen, zoals het ontroerende verhaal van Saïdjah en Adinda tegenover de tenenkrommende preek van ds. Wawelaar. Over de psychologische ontwikkeling van de personages zegt hij echter weinig.
In dit artikel ligt de focus op een bekend verhaal binnen Max Havelaar: de parabel van de Japanse steenhouwer. Wat wil dit verhaal zeggen? Hoe verhoudt dit verhaal zich tot vergelijkbare metamorfoseverhalen? Mijn stelling is dat het verhaal vrijwel altijd verkeerd wordt gelezen. Voor een nieuwe lezing maak ik gebruik van de ‘bril’ van René Girard.
Het verhaal
In het elfde hoofdstuk van Max Havelaar komen we het verhaal tegen van de Japanse steenhouwer. Havelaar vertelt last te hebben van de ziekte ontevredenheid en de parabel te gebruiken om te genezen. Het begint bij een steenhouwer die zware arbeid verricht en daarvan verlicht wenst te worden. Een engel verhoort zijn wens. Na een aantal metamorfoses wordt hij uiteindelijk weer steenhouwer (zie kader voor het volledige verhaal – bron dbnl).
De parabel is niet origineel. Multatuli heeft deze gebaseerd op een verhaal dat gepubliceerd werd door W.R. baron Van Hoëvell in 1855. Deze dominee-politicus was een correspondentievriend van Dekker. Er zijn grote verschillen in de stijl (Janssens, 1965). Waar Van Hoëvell het eerste deel ver uitwerkt met details uit de Japanse cultuur en zich wat lijkt te schamen voor het magische tweede deel, presenteert Multatuli het verhaal als niets meer en niets minder dan een parabel. Hij hanteert een strenge beknopte stijl die doet denken aan gelijkenissen in de Bijbel. Ook heeft Multatuli de inhoud enigszins aangepast en een slotzin toegevoegd. Waar Van Hoëvell het verhaal vandaan heeft, is niet bekend.
Metamorfoses
Het verhaal van de steenhouwer wordt vaak geplaatst in de traditie van verhalen over ontevredenheid, zoals het thema Vom Fischer und seiner Frau, bij ons bekend in de Piggelmee-variant van het tovervisje. Het gaat er in deze traditie om dat de hoofdpersoon, typisch op instigatie van een vrouw (het spijt me), steeds meer wil hebben en dat op bijzondere wijze ook krijgt. Maar uiteindelijk moet het wel verkeerd aflopen. Hij wil te veel. We kunnen dit verhaal lezen als passend in
Verder lezen?
De verdere inhoud van dit artikel of deze pagina is voorbehouden aan onze abonnees (u kunt hier inloggen).
Bent u nog geen abonnee, vraagt u dan een proefnummer aan, of registreert u zich direct online voor een abonnement.