We kunnen niet zonder wereldbeeld. Ons wereldbeeld bepaalt wat we zinvol, rechtvaardig en goed vinden. Om levensbeschouwingen met elkaar te vergelijken is een bepaald model van rationaliteit nodig. Emanuel Rutten legt in dit artikel uit wat dat model niet kan zijn. In het volgende nummer legt hij uit wat het wél is.
Wat is de zin van het leven? Deze fundamentele, allesomvattende en levensbepalende vraag wordt tegenwoordig in academisch onderzoek en onderwijs niet of nauwelijks meer gesteld. Dit is opmerkelijk, omdat ze voor onze persoonlijke groei en ontwikkeling van groot belang is. Wij kunnen als mensen niet anders dan deze vraag stellen. En omdat, zoals ik zal betogen, de onvermijdelijke vraag naar de zin van het bestaan niet op wetenschappelijke wijze kan worden beantwoord, is het aan de filosofie om in elk geval te proberen deze vraag te verhelderen en waar mogelijk wegen aan te wijzen voor de beantwoording ervan.
Dit is volgens mij zelfs een cruciale verantwoordelijkheid van de filosofie. De filosofie zou niet trouw zijn aan haar telos en aan haar oorsprong wanneer ze zich niet langer op deze grote vraag zou richten. Zoals in wat volgt duidelijk wordt, vereist het benaderen ervan een model van rationele reflectie dat veel ruimer is dan het rationaliteitsmodel waarvan de positieve vakwetenschappen gebruikmaken. Dit is meteen ook de belangrijkste reden waarom de wetenschap deze vraag niet kan beantwoorden. Het gaat bij het reflecteren op de zin van het leven niet om het beoordelen van een wetenschappelijke theorie of verzameling theorieën. Het juiste ‘object’ van reflectie is, om een bekende term te gebruiken van geschiedkundige en filosoof Wilhelm Dilthey, een Weltanschauung of wereldbeeld (Naugle 2002). Een wereldbeeld of Weltanschauung is een perspectief op of een mentaal model van de werkelijkheid. Het is de wijze waarop het geheel van de wereld waarin wij als mensen geworpen zijn geconceptualiseerd of begrepen wordt. Wereldbeelden kunnen zowel religieus (zoals taoïsme, christendom of hindoeïsme) als seculier zijn (zoals naturalisme, sciëntisme of materialisme).
Holistisch
De relatie tussen wereldbeelden en de vraag naar de zin van het leven lijkt mij voldoende duidelijk. Ieder religieus of seculier wereldbeeld houdt een eenduidig antwoord op deze vraag in. Zo heeft het leven geen inherente betekenis wanneer bijvoorbeeld fysicalisme waar is. Het antwoord op genoemde vraag is
Verder lezen?
De verdere inhoud van dit artikel of deze pagina is voorbehouden aan onze abonnees (u kunt hier inloggen).
Bent u nog geen abonnee, vraagt u dan een proefnummer aan, of registreert u zich direct online voor een abonnement.