Het liberale discours met de nadruk op individualiteit en rationaliteit biedt geen afdoende verklaring voor het klokkenluiden. Bij Levinas’ idee van verantwoordelijkheid kunnen meer mogelijke verklaringen worden gevonden, volgens Adam van Bergeijk.
In dit artikel wordt de morele verplichting van klokkenluiders geanalyseerd. Niet iedereen wil een klokkenluider zijn die misstanden aan de kaak stelt. Immers, gelet op de veelal negatieve gevolgen voor de klokkenluider zelf, kan het maar beter zijn om te zwijgen of een andere kant op te kijken. Toch zijn er mensen die misstanden bij organisaties aankaarten of onder de aandacht van het grote publiek brengen. Op welke wijze kan hun moraal worden geanalyseerd?
De tragiek van de klokkenluider
Klokkenluiden is in het algemeen gesteld het onthullen van morele misstanden in organisaties. Het gaat dan om misstanden als fraude, machtsmisbruik, uitbuiting of onveiligheid, misstanden die voorkomen kunnen worden. Het klokkenluiden als kwade opzet, tegen beloning of als wraak wordt hier niet besproken, evenmin als het klokkenluiden op interne wijze (zoals het melden van morele misstanden via ethical hotlines of via superieuren). Ik ga ook niet in op het individu dat morele misstanden op andere wijze dan klokkenluidend aan de kaak stelt.
De onthulling door een klokkenluider maakt hem niet direct tot held. Integendeel, er is sprake van persoonlijke opoffering.[i] De meeste klokkenluiders worden immers ontslagen, als paria beschouwd[ii], of ondervinden ten minste negatieve gevolgen[iii] van hun daden. De klokkenluider offert zich dus op, vanwege het moreel falen van anderen. Kennelijk staat er iets op het spel voor de klokkenluider.
Casuïstiek
Het relaas van klokkenluider Ad Bos laat de werkelijkheid zien zoals de klokkenluider die percipieert.
Civiel ingenieur Ad Bos doet in 2001 in televisieprogramma Zembla uit de doeken op welke wijze de overheid bij aanbestedingen financieel wordt benadeeld.[iv] Overheden ontvangen, als gevolg van verboden afspraken onder aannemers, hogere facturen, ambtenaren worden gefêteerd en gevoelige informatie wordt gedeeld, aldus Bos. Zijn onthullingen leiden tot een parlementaire enquête. Bos is intussen niet langer welkom in de bouwsector en raakt financieel geruïneerd door de verwikkelingen rondom de bouwfraude, zoals deze zaak is gaan heten.
Bos bracht de mores van de bouwwereld naar buiten, verloor daarop zijn credits vanwege deze bezoedeling en raakte financieel aan de grond. Bos werd dus niet gezien als morele held.
Persoonlijke motieven van de klokkenluider
Naast invloed van macht, hiërarchie en cultuur spelen persoonlijke motieven een rol in het doen en laten van de klokkenluider. De band die een werknemer en werkgever hebben, wordt behalve door de contractuele verplichting mede bepaald door een zekere mate van loyaliteit. De werknemer krijgt de beschikking over een werkplek met voorzieningen en mogelijkheden en de werknemer zet zich in voor de werkgever die hem op zijn beurt compenseert. Bij klokkenluiden wordt loyaliteit op een
Verder lezen?
De verdere inhoud van dit artikel of deze pagina is voorbehouden aan onze abonnees (u kunt hier inloggen).
Bent u nog geen abonnee, vraagt u dan een proefnummer aan, of registreert u zich direct online voor een abonnement.