Shalom en gerechtigheid vormen volgens Nicholas Wolterstorff Gods ultieme doel met de mensheid. Ze hebben een persoonlijke en een gemeenschappelijke component.
Gerechtigheid wordt vaak in negatieve zin gebruikt. Het gaat dan om het herstellen van een evenwicht, om vergelding, om het compenseren van de armen, het helpen van kwetsbaren, het verheffen van niet-opgeleiden. U legt de nadruk op het positieve: op tributie in plaats van retributie. Dat klinkt niet vertrouwd. Handelen in het kader van gerechtigheid lijkt altijd op vergelding betrekking te hebben. Hoe staat u daartegenover?
Naar mijn mening zijn er twee typen van gerechtigheid. Het ene type heeft betrekking op de manier waarop we elkaar in alledaagse zaken behandelen, hoe docenten met hun studenten omgaan en vice versa, hoe ouders met hun kinderen omgaan en kinderen met hun ouders, hoe winkeliers hun klanten behandelen. In al die gevallen zullen ze dat op rechtvaardige wijze dienen te doen. Als iedereen daarnaar zou handelen, was herstel of vergelding niet aan de orde. Ik noem deze vorm van gerechtigheid, primaire gerechtigheid. Aristoteles noemde het verdelende (distributieve) gerechtigheid, omdat hij dacht aan een eerlijke verdeling van lusten en lasten. Ik denk echter dat de theorie van Aristoteles daarachter niet juist is, vandaar dat ik spreek van primaire gerechtigheid.
Het type gerechtigheid dat jullie aanroeren is aan de orde zodra de primaire gerechtigheid verstoord wordt. Als ouders bijvoorbeeld hun kinderen niet rechtvaardig behandelen. Dan komt het type gerechtigheid in beeld dat vanouds retributieve of vergeldende gerechtigheid wordt genoemd. Ik houd niet van het woord vergelding, want in essentie gaat het niet om vergelding. Het gaat om reparatie of herstel. In het Engels hebben we daar geen woord voor. Daarom noem ik het secundaire gerechtigheid. Deze vorm van gerechtigheid veronderstelt de eerste. Als er geen onrecht is, valt er niets te repareren.
Is gerechtigheid ethisch gekwalificeerd? Is het te vergelijken met wat Dooyeweerd het hart van het ethisch aspect noemt: zorg of liefde?
Dat denk ik niet. Zorg gaat verder dan gerechtigheid. Je kunt zorgen voor iemand ook als daar geen noodzaak voor is vanuit gerechtigheid. Maar om op jullie eerdere vraag terug te komen, mijn ervaring is dat veel christenen in de Verenigde Staten en mensen in het algemeen bij het woord gerechtigheid direct denken aan gevangenissen en zo. Ik moet altijd uitleggen dat er iets diepers aan deze vorm van gerechtigheid ten grondslag ligt.
Wat is die primaire gerechtigheid in relatie tot God?
Wanneer het Oude Testament keer op keer aangeeft dat God gerechtigheid liefheeft, betekent dat niet dat God het leuk vindt om te straffen. God houdt er juist van dat mensen op rechtvaardige wijze handelen. In het brede plaatje van het Oude Testament heeft ook een goed functionerend rechtssysteem haar plaats. Maar dat wil niet zeggen dat God het strafrecht liefheeft. Het gaat erom dat de armen, de weduwen en de vreemdelingen goed worden behandeld. Als dat gebeurt, hoeft niemand gestraft te worden.
Armen hebben vaak een onrechtvaardige start: ze zijn arm geboren. Wat moeten we daarvan denken?
Als de schrijvers van het Oude Testament de armen ter sprake brengen, worden ze vaak aangeduid als de vertrapten, de vernederden. Zij worden klaarblijkelijk onrechtvaardig behandeld. Ik vind het opvallend dat in onze tijd armen juist worden aangeduid als de marginalen, mensen aan de rand van de samenleving. Dat is een verhullende manier van spreken. Ze worden afgestoten en afgedankt. Ze liggen op de bodem, onder de voet, en niet aan de rand.
In onze wereld is een grote meerderheid arm. Hoe moeten we ons daartoe verhouden? Hoe kunnen we een rechtvaardig leven leiden tegen dit gegeven?
Verder lezen?
De verdere inhoud van dit artikel of deze pagina is voorbehouden aan onze abonnees (u kunt hier inloggen).
Bent u nog geen abonnee, vraagt u dan een proefnummer aan, of registreert u zich direct online voor een abonnement.