Wolterstorff als apologeet

Een persoonlijke vraag bracht mij ooit op het werk van Nicholas Wolterstorff. Dat ik bij hem terechtkon, was te danken aan een patroon in zijn werk, dat ik later pas ontdekte.

Ik ben opgeleid als verpleegkundige. Toegerust als ik was met een christelijke levensovertuiging en een filosofische instelling, hield ik mij al vroeg bezig met de vraag wat mijn identiteit als christen te maken had met mijn identiteit als zorgverlener. Niet veel, was het antwoord dat ik uit de destijds verplichte verpleegkundige literatuur moest leren. Om een professioneel zorgverlener te kunnen zijn, zo werd ik geacht te denken, dien je je persoonlijke identiteit buiten het ziekenhuis te laten. Eenmaal binnen het ziekenhuis moet je denken en handelen als een verpleegkundige, op basis van algemeen toegankelijke en aanvaarde principes, zoals het belang van de patiënt en onderzoeksresultaten. Professionele zorg is het resultaat van de onpersoonlijke toepassing van algemene principes voor de klinische praktijk, was het idee. En omdat persoonlijke overtuigingen en commitments niet tot de algemene beginselen van het beroep behoren, had mijn christelijke identiteit niks te zoeken in de gezondheidszorg! Uiteraard was er niemand die op deze manier zijn beroep uitoefende. Het was echter de onbetwiste theorie van de toenmalige professionele praktijk, of, zoals mij later geleerd werd te zeggen, het paradigma van het vak. Maar wat ik me afvroeg, was: klopt dit wel?

Epistemologie

Voor mijn eerste colleges epistemologie en wetenschapsfilosofie moest ik Wolterstorffs boek De rede binnen de grenzen van de religie lezen. Aan het begin van het tweede hoofdstuk schrijft hij:
“De christen die wetenschapper is, bevindt zich in twee gemeenschappen: de gemeenschap van zijn medechristenen en de gemeenschap van zijn medegeleerden. Elke gemeenschap heeft haar eigen criteria voor lidmaatschap, haar eigen karakteristieke praktijken, haar eigen karakteristieke overtuigingen, haar eigen karakteristieke trainingsprogramma’s. Ongetwijfeld kan iemand gewoon in twee verschillende gemeenschappen leven. Hij kan leven zoals de Atheners in Athene doen en als Jeruzalemmers in Jeruzalem. Maar wanneer iemand die zowel wetenschapper als christen is, samenhang zoekt in zijn leven – of alleen maar zichzelf wil begrijpen – kan hij niet om de vraag heen, hoe zijn lidmaatschap van deze twee gemeenschappen te combineren is.” (21)
Vervang nu ‘wetenschapper’ door ‘verpleegkundige’ en het wordt direct duidelijk hoe dit citaat voor mij van toepassing was. Het heeft mij geholpen om de vraag zo te stellen: hoe kan ik het lidmaatschap van die twee gemeenschappen combineren? Professionele verpleging gaat niet alleen om het toepassen van algemene principes voor individuele gevallen. Het gaat om het handelen en het leven binnen een gemeenschap of, zoals ik later leerde, een sociale praktijk. En zelfs als het toegepaste-kennismodel waar zou zijn, waren ook christelijke concepten en overtuigingen van oudsher opgenomen in de principes die toegepast werden op de klinische praktijk. Iets in het dominante model van professionaliteit was niet juist en moest worden opgegeven. Ik hoefde mijn christelijke identiteit niet bij de deur te laten staan.

Funderingsdenken

Toen werd me ook duidelijk dat Wolterstorffs discussie de afwijzing impliceert van het zogeheten ‘funderingsdenken’ in de epistemologie en de wetenschapsfilosofie, een afwijzing die in onze tijd wijdverbreid is. Dat het professioneel heette om mijn overtuigingen buiten het ziekenhuis te laten, bleek te maken te hebben met hoe er in mijn vak werd gedacht over de aard van kennis, rationaliteit, theorie, enzovoort. Bij Wolterstorff was ik dus aan het juiste adres, niet alleen om ideeën van hem op te pikken maar ook om hem aan het werk te zien. Terugkijkend op mijn eigen werk in het onderwijs ten behoeve van de gezondheidszorg, constateer ik: als er één project is waaraan ik gewerkt heb, is dat wel het uitbannen van de ‘-ismes’ en het terugbrengen van de professie in de professionaliteit.