Sophocles’ (496-406 v. Chr.) verhaal van Oedipus – Een verhaal van vrijheid, autonomie en goddelijke voorzienigheid

Het verhaal

Als baby werd Oedipus in opdracht van zijn vader, koning Laios van Thebe, met gebroken pezen ontvoerd om de goddelijke voorzegging te omzeilen dat de baby als jongeling zijn vader zou vermoorden en zijn moeder zou huwen. De baby moest vermoord worden, maar de herder die hem ontvoerde toonde medelijden met hem en legde hem te vondeling. Een andere herder bracht hem bij koning Polybos, waar hij zijn jeugd doorbracht, niet wetende dat Polybos zijn biologische vader niet was. Toen hij dit als jongeling van een dronken man te horen kreeg, wendde hij zich tot het orakel van de Griekse god Foibus Apolloon, dat hem meedeelde dat hij zijn vader zou vermoorden en zijn moeder zou huwen. Om de heilige wetten niet te schenden, wilde Oedipus dit orakel ontlopen. Toch verliep zijn leven op een zodanige wijze, dat hij tegen zijn wil deze voorspelling deed uitkomen.

De daden van Oedipus die deze voorspelling deden uitkomen, kunnen als volgt worden opgesplitst:

1. Oedipus doodt op een kruising der wegen koning Laios, die achteraf zijn vader bleek te zijn.
2. Oedipus lost het raadsel van de sfinx op, waardoor hij de stad Thebe redt. Als beloning daarvoor huwt hij de koningin Iokaste, van wie hij later ontdekt dat zij zijn moeder is.
3. Oedipus regeert als koning de stad Thebe mild en rechtvaardig.
4. Thebe wordt geteisterd door de pest, waarvan de oorzaak de ongewroken dood van koning Laios blijkt te zijn. Oedipus wil uitvinden wie de koning gedood heeft.
5. Oedipus ontdekt dat hij zijn vader heeft vermoord en met zijn moeder is getrouwd. Hij steekt zichzelf de ogen uit.
6. Oedipus verzoent zich met de goden.

 

Oedipus en de autonomie

Nadat hij het verschrikkelijke noodlot van het orakel ontvlucht was, was de eerste daad van de met bovenmenselijke kracht begiftigde Oedipus, dat hij een oude man doodde en diens gevolg. Zij versperden hem de weg. Slechts één man wist te ontsnappen. De door Oedipus gedode oude man bleek later zijn biologische vader Laios te zijn. Vervolgens huwde hij, nadat hij het raadsel van de sfinx had opgelost, koningin Iokaste van Thebe, niet wetend dat zij zijn biologische moeder was. In beide gevallen deed hij het orakel uitkomen en overtrad daarbij de goddelijke wetten.

Oedipus deed dit alles volledig onbewust. Het voorval waarbij hij Laios doodde was hij snel vergeten en omdat hij de stad gered had, schonk Iokaste hem zelf haar hand ten huwelijk. Er moet iets in Oedipus zijn geweest wat hem zo bezielde dat dit alles achteloos aan hem voorbijging. Hij moet zo gehandeld hebben om een groter doel te dienen.

Nu was het in de toenmalige wereld zo, dat de goden het leven bestuurden en hun plannen middels het orakel aan de mensen kenbaar maakten. Oedipus wilde onafhankelijk zijn van dit bestuur, want hij wilde het orakel ontlopen. Hij wilde zijn leven zelf inrichten en niet door de goden laten bepalen. Met andere woorden: Oedipus wilde autonomie.

In deze wereld was het individu in eenheid verbonden met zijn familie, of clan. Deze omvatte niet alleen de bestaande generatie, maar in de mannelijke lijn ook de toekomstige en voorafgaande generaties, die uiteindelijk van de goden afstamden en door hen beschermd werden. Het individu had op deze wijze zijn bestaan aan de goden te danken.

Wilde Oedipus nu autonoom zijn, dan zou hij hiervan onafhankelijk moeten zijn. Dit was echter heel moeilijk, want zijn stamboom ging tot de goden.

Oedipus kon hieraan alleen ontkomen door niet verwekt te worden binnen een familie. Maar aangezien ieder mens een vader en een moeder heeft, was de enige mogelijkheid voor Oedipus, dat hij zelf de functie van zijn vader zou overnemen en zijn moeder zou huwen. Hij zou dan in de mannelijke geslachtslijn zowel zijn vader als zijn zoon worden. Hiermee zou zijn afstamming