U leest deze woorden en ik schrijf deze woorden bij de gratie van taal. Taal doordrenkt onze beleving van de werkelijkheid. Het maakt complexe manieren van samenleven mogelijk. Het geeft woorden aan wat we zien, willen, voelen. Er zijn weinig dingen waar ouders zo trots op zijn als de eerste taalontwikkelingen van hun dreumes. Eerste woordjes worden met grote belangstelling opgevangen en geïnterpreteerd; al was dat bij onze oudste geen ontroerend ‘papa’ of ‘mama’ maar een ondubbelzinnig ‘ijs!’.
Op een fundamenteler niveau stelt die prominente plaats van taal ons voor grote vragen, die wij in deze Sophie niet uit de weg gaan. Hoe verhouden zich taal, denken en dingen? Is de taal slechts de uitdrukking van daaraan voorafgaande gedachten of geeft de taal juist gedachten – of zelfs de dingen in de werkelijkheid – mede vorm? Gert-Jan van der Heiden stelt een fenomenologisch geïnspireerde tussenweg voor waarin de taal een denkend antwoord biedt op de eerst tot ons sprekende verschijnselen. We spreken zelf uitgebreid met René van Woudenberg over de relatie tussen taal en werkelijkheid en over zijn recente werk The Epistemology of Reading and Interpretation dat een brug wil slaan vanuit de analytische filosofie naar de meer continentaal-hermeneutische tradities: een pleidooi om toch vooral ook de common sense als vertrekpunt serieus te nemen. Emanuel Rutten denkt na over artificiële intelligentie die moeiteloos onze taal nabootst. Hij betoogt dat dit inderdaad slechts nabootsing is: de taal van ChatGPT ontstijgt nooit het niveau van syntax en raakt niet aan hogere noties als waar/onwaar.
De relatie tussen menselijke taal en waarheid laat al zien dat ons taalgebruik zelden ethisch neutraal is. Het kan binnen- en buitensluiten, beledigen of bemoedigen, waarheid of leugen verkondigen. Daarbij zijn we ook bij de meer theologisch lagen beland die in deze Sophie worden aangeboord. In de christelijke traditie staat het Woord – in alle betekenisvarianten – centraal. Juist daarom stelt de meerduidigheid van taal en tekst ons voor theologische vragen. Dit geldt des te meer in combinatie met het christelijke gebruik om de Bijbel in vertaling te lezen: wat doet dit met noties als openbaring en de heiligheid van taal en tekst? Bijbelvertaler en -onderzoeker Cor Hoogerwerf neemt ons mee langs discussies die eeuwen geleden woedden rond kwesties als de boom van Jona (pompoen of klimop?) en recentere debatten als die over de eerbiedshoofdletter. Een meer recente component van meertaligheid is het veelvuldig gebruik van het Engels, ook binnen kerkelijke kringen. Elise Alberts verwoordt de positieve en negatieve aspecten die het gebruik van een tweede of derde taal in spirituele contexten kan hebben. Als derde theologische stem schrijft Ciska Stark over de prediking als een performatieve handeling: taal schept ook werkelijkheid.
Tussen deze wat langere teksten door spreken pagina’s over vertaalkwesties, meerduidigheid en poëzie van de schoonheid en flexibiliteit van taal. Lees, denk en praat mee, bijvoorbeeld via @tijdschr_Sophie op Twitter.