Deze tijd kenmerkt zich door verwarring op allerlei terreinen. Maar juist nu klinkt een roep om waarden, idealen en grotere verhalen, zo stellen auteurs in een bundel ter gelegenheid van het dertiende lustrum van de reformatorische studentenvereniging CSFR.
De bundel bestaat uit twee delen: eerst wordt de staat van verwarring in kaart gebracht, vervolgens wordt er gezocht naar houvast. Er leeft in de moderne cultuur een brede identiteitscrisis, zowel van personen als instituties. Helderheid en overzicht ontbreken in deze hyperdynamische netwerksamenleving, waarin stabiliteit plaatsgemaakt heeft voor fragmentatie, verandering en onoverzichtelijkheid. Er vinden zoveel veranderingen plaats dat we niet in een tijdperk van transitie leven, maar in de transitie van een tijdperk. Willem Kater spreekt van een laatmoderne en post-traditionele samenleving, waarin mensen als individu worden aangesproken en de gemeenschappen verdwijnen die voor stabiliteit zorgden. Expertsystemen opereren in een geglobaliseerde wereld, tijd en ruimte zijn steeds minder van elkaar afhankelijk geworden. Er is een verschuiving van vertrouwen in mensen naar vertrouwen op complexe systemen.
De bundel laat zien dat de vraag niet is hoe we uit die verwarring kunnen komen, maar hoe we ermee omgaan en daarin leven (hoe we het uithouden). Verwarring betekent nog geen chaos, stelt Hans Boutellier. In onze tijd worden de verwarring en de daarmee ontstane angst en onzekerheid volgens hem vooral bestreden met veiligheid. Dit opent de deur naar een veiligheidsutopie: een onhaalbaar verlangen naar maximale vrijheid en maximale bescherming. In veel actuele vraagstukken ontbreken de grotere waarden. Het politieke en publieke debat klinkt vaak hol en vooral heel praktisch. We zijn een ‘pragmacratie’, een ‘roeptoeterende’ samenleving geworden, zonder een groter idee. De achilleshiel van de moderne democratie is volgens Boutellier verveling en extremisme. In het gefragmenteerde morele landschap schuilt echter ook een sprankje hoop en moeten we wel in iets geloven. “De complexiteit van de huidige netwerksamenleving creëert een buzz van geloof voorbij de vraag naar een godsgeloof.”
Levensbeschouwing
Robert van Putten constateert dat in een tijd van verwarring er een roep is om de oriënterende, instemmende en integrerende werking van levensbeschouwing. Een omvattend interpretatiekader kan nieuwe helderheid scheppen rond de grote vragen. De kritiek op het neoliberale instrumentele denken en de herwaardering van vorming in het onderwijs zijn de eerste goede voortekenen: waarden, persoonlijke ontwikkeling en visie worden weer belangrijk gevonden. Er lijkt een nieuw tijdperk van oprechtheid aangebroken: we zien volgens Van Putten volop zoektochten naar moraal en sociale binding, pogingen om vanuit expliciete waarden te leven en weer op te bouwen. Ook onder (christelijke) twintigers ontwaart Van Putten grote animo voor verhalen en antwoorden op de grote vragen van het leven en behoefte aan duidelijke waardenkaders. Hij ziet hierin kansen voor de neocalvinistische traditie van levensbeschouwingen, zoals die van Kuyper, Bavinck en Dooyeweerd.
Arjan Plaisier zet uiteen dat de kerk het enige adequate antwoord is op de situatie van de verwarring van de laatmoderniteit. De kerk is een schepping van de Geest, niet een menselijk project. Verwarring hoort bij het leven, we komen deze nooit te boven. Toch zijn we volgens hem in onze verwarring niet alleen. God heeft ons niet in een chaos geworpen, maar ons bedoeld om onze bestemming in Christus te bereiken. De kerk is de herberg onderweg naar die ultieme bestemming.
We kunnen maar een deel van de bundel aanstippen. De bundel biedt onder meer een beschouwing over romans (Tjerk de Reus), Kierkegaard (Andries Visser), moderne media (Steef de Bruijn), christelijk onderwijs (Els van Dijk) en discipelschap (Herman Paul). Het boek getuigt van een brede cultuuranalyse, zoals we van de CSFR gewend zijn. Ik hoop dat de ‘ontlezing’ deze studentengeneratie niet zal treffen. Studiezin is altijd kenmerkend voor de vereniging geweest. Daarom: ga vooral door met deze bezinnende bundels!
Naar aanleiding van
Robert van Putten en Nelleke Bleijenberg (red.), Vast in verwarring, Kampen, 2016