Is het geschrift Over de kosmos een echte Aristoteles?

De vraag naar de echtheid van het auteurschap van een heel oud boek dat bijna niemand kent, lijkt uitsluitend iets voor hobbyisten. Toch kan er veel afhangen van het antwoord. In het geval van Aristoteles’ geschrift Over de kosmos, bijvoorbeeld, de herkomst van die wonderlijke woorden uit Johannes 1. Bram Bos wijdt ons in in een specialistische en boeiende discussie.

Over Aristoteles, de Griekse filosoof die leefde van 384-322 voor Christus, is wel vaker geschreven. Ik heb daar zelf aan meegedaan. In 1971 was mijn proefschrift al aan die auteur gewijd. Dat ging over zijn leer van het vijfde element. Een poosje later schreef ik een boek over de fragmenten van zijn dialogen die bij latere auteurs overgeleverd zijn.

Die dialogen, die Aristoteles tijdens zijn leven geschreven heeft, zijn verloren gegaan. Maar zijn grote reputatie als filosoof in de oudheid was daarop gevestigd. Ik heb ook een Nederlandse vertaling met commentaar gepubliceerd van het werkje Over de kosmos. Daardoor ben ik in contact gekomen met de Italiaanse hoogleraar G. Reale, die al in 1974 een Italiaanse vertaling met commentaar het licht had doen zien. Vervolgens hebben we samen in 1995 een uitgebreide versie gemaakt van een uitgave van dat geschrift over heel de kosmos en het wereldbestuur, voorzien van de Griekse tekst, een Italiaanse vertaling, een commentaar, plus nog een gedetailleerde bespreking van alle literatuur die tot dan toe over dat werkje verschenen was. Ook daarna is Aristoteles mij blijven boeien en ik heb ook nog wel over hem geschreven. Maar steeds bleef in mijn achterhoofd zitten wat ik allemaal geleerd had van dat werkje Over de kosmos.

Wie is de Vader van Over de kosmos? Want het probleem deed zich voor dat professor Reale en ik geen moeite hadden om dat geschrift Over de kosmos (De Mundo) te lezen en te interpreteren als een werk van Aristoteles. Maar in de wereld van de deskundigen op dat terrein was verder niemand bereid ons standpunt te delen!

Een echte Rembrandt of product van een obscure leerling?

In mei 2018 hadden we ineens een vergelijkbaar probleem op het terrein van de schilderkunst. De Nederlandse kunstkenner dr. Jan Six kwam toen in het nieuws met tv-optredens en een boek, waarin hij verdedigde dat een schilderij Portret van een Jongeman, dat hij bij veilinghuis Christie’s gekocht had, niet een schilderij van een onbekende schilder in de stijl van Rembrandt was, maar van de hand van de meester zelf uit ongeveer 1634! Ook daarbij werden tal van argumenten uitgewisseld tegen de echtheid en ter weerlegging van die positie. En het lijkt erop dat het standpunt van dr. Six zelfs door de deskundigen van veilinghuis Christie’s is geaccepteerd. Die zouden de vorige eigenaar een schadeloosstelling voor hun miskleun hebben aangeboden.

In de wereld van de bestudering van het Nieuwe Testament hebben we vergelijkbare discussies over de brieven van Paulus. Vaak worden zaken als taalgebruik, stijl en tegenspraken aangevoerd om bepaalde brieven aan de apostel te ontzeggen. Met als negatief effect dat we moeten aannemen dat een latere auteur zich heeft voorgedaan als Paulus, en dat deze rustig de vrijheid genomen zou hebben om te zeggen: ‘Paulus, een gevangene van Jezus Christus’ of ‘Gedenkt mijn gevangenschap’. De discussie betreffende Over de kosmos is van betrekkelijk recente datum. In de oudheid was het auteurschap geen punt van serieuze discussie. Pas sinds 1850 zijn bezwaren geopperd. Maar die bezwaren wisselden ook weer in de loop van de tijd. Helder leek het argument dat in hoofdstuk zeven van Over de kosmos een aantal regels van een orfisch gedicht wordt aangehaald, hoewel dat gedicht pas in de tijd van de Stoa kon zijn ontstaan, dus ruim na de dood van Aristoteles. Zo’n vaststelling is natuurlijk ijzersterk, indien zij waar en bewijsbaar is. Net zoals wanneer vastgesteld zou kunnen worden dat een bepaalde verf die op het Portret van een Jongeman gebruikt is, pas na 1800 was ontwikkeld. Maar in 1962 is in de buurt van Thessaloniki een halfverkoolde papyrus ontdekt met

Verder lezen?
De verdere inhoud van dit artikel of deze pagina is voorbehouden aan onze abonnees (u kunt hier inloggen).
Bent u nog geen abonnee, vraagt u dan een proefnummer aan, of registreert u zich direct online voor een abonnement.